Zamek w Bielsku

ałożenie obronne istniało w Bielsku prawdopodobnie od XIII wieku. Drewniana warownia wzniesiona była na skraju wzgórza nad rzeką Białą, od reszty wzgórza odcięta była szeroką suchą fosą. Niedługo po 1316 roku miasto wraz z gródkiem zostało otoczone murem obronnym, a na styku gródka z miastem w murze umieszczono furtę bramną, którą niedługo potem zastąpiono silną basztą bramną.

Prawdopodobnie około połowy XIV wieku gródek uległ spaleniu, chyba po tym wydarzeniu książę cieszyński Przemysław I Noszak rozpoczął budowę pierwszych elementów murowanych. Zamek oddzielono od miasta murem obronnym, który rozpoczynał się przy miejskiej baszcie bramnej a kończył nowo wybudowaną zamkową basztą obronną. Książęca rezydencja stanęła w narożniku północno-wschodnim i podobnie jak baszta była wysunięta nieznacznie 

Zamek w połowie XX wieku

poza mury obwodowe. Rezydencja była budynkiem o planie trapezu, z wnętrzami bez podziału na mniejsze części. Prawdopodobnie budynek miał trzy kondygnacje, z czego dwie dolne nakryte sklepieniami, a górna służyła jedynie funkcjom obronnym.

W XV wieku w związku z niepokojami wojen husyckich oraz przesunięciem granicy między Czechami a Polską zamek bielski został rozbudowany i umocniony. Od miasta oddzieliła go fosa a za nią nowy ciąg murów, tym samym dotychczasowa miejska baszta bramna nie mogła już spełniać dotychczasowej funkcji i przejazd został zamurowany. Nowe wejście do baszty przebito od strony dziedzińca. Wjazd do miasta przesunięto poza nowy ciąg muru obronnego. W narożniku zamku od strony miasta, prawdopodobnie w miejscu dawnej furty, wzniesiono dwukondygnacjowy budynek mieszkalno-obronny, obok którego znalazła się brama wjazdowa oraz most zwodzony przerzucony nad fosą.

W drugiej połowie XV wieku zostały przekształcone również wnętrza głównego budynku zamkowego, które podzielono na mniejsze pomieszczenia. W 1489 roku książę cieszyński Kazimierz II wykorzystując miejskie 

Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, V 2020

pastwiska stworzył ogrody zamkowe na wschód od swojej rezydencji.

W XVI wieku zamek został od wschodu umocniony niskim murem z bastejami, a prace budowlane prowadzone kilkukrotnie w ciągu tego wieku głównie ograniczały się do przystosowania założenia do pełnienia funkcji rezydencjonalnych. Powstały trzy kolejne budynki przy murze obwodowym.

Z 1571 roku pochodzi pierwsza inwentaryzacja zamku, która spisano z powodu sprzedaży majątku zadłużonych książąt cieszyńskich. Zamek przeszedł na własność Karola z Promnicy, następnie Adama Schaffgotscha. W czasach ich panowania na zamku niewiele się zmieniło. Następnie w 1592 roku majątek zakupił węgierski magnat Jan Sunnegh, którego rodzina dokonała przebudowy zamku w stylu renesansowym. Zmodernizowane skrzydło południowe przejęło wtedy funkcje rezydencjonalne, a całość ozdobiono polichromiami, oszczędzając na detalach kamieniarskich. W pierwszej połowie XVII wieku kontynuowano prace budowlane, podczas których zamknięto zabudowę wokół dziedzińca w cztery pełne skrzydła oraz częściowo ujednolicono dotychczas zróżnicowane budynki.

W 1646 roku zamek został 

Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, V 2020

zdobyty i spalony przez wojska szwedzkie. Kolejnych zniszczeń doznał w czasie pożarów miasta w 1659 i 1664 roku. Zamek został odbudowany, a dziedziniec podczas odbudowy otoczono krużgankami. Po śmierci ostatniego z Sunneghów w 1728 roku zamek często zmieniał właścicieli.

W 1752 roku zakupił go Aleksander Sułkowski, którego rodzina posiadała go do końca drugiej wojny światowej. Częściowo uszkodzony przez pożar z 1753 roku zamek został chyba odremontowany, a w 1787 roku Franciszek Sułkowski rozpoczął rozległe prace budowlane. W 1808 roku zamek ponownie spłonął, a przy odbudowie podniesiono skrzydło południowe i zachodnie do trzech kondygnacji. Do 1830 roku powstała również kaplica zamkowa w narożniku południowo-wschodnim.

Podczas kolejnego pożaru w 1836 roku zniszczone zostały górne kondygnacje zamku oraz większość okolicznych zabudowań. Podczas prac remontowych okolica uzyskała obecny wygląd - zlikwidowano miejskie fortyfikacje, zniwelowano teren. W latach 1854-1864 Ludwik Sułkowski przebudował zamek do formy zachowanej do dziś. W 1934 roku zlikwidowano ogrody 

Skrzydło północne, fot. ZeroJeden, VII 2006

zamkowe, ich teren został zabudowany.

Podczas drugiej wojny światowej zamek nie ucierpiał zbyt mocno. Po wojnie przejęty przez państwo został zaadaptowany do pełnienia funkcji placówek oświatowych i kulturalnych. Przez pewien czas mieściło się tu Liceum Plastyczne, obecnie jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej.